Kwas alfa-liponowy to kwas tłuszczowy o silnych właściwościach antyoksydacyjnych, który występuje w każdej komórce naszego organizmu. Jako "uniwersalny przeciwutleniacz" ALA wspiera mitochondria i może odgrywać istotną rolę w leczeniu i profilaktyce chorób cywilizacyjnych - otyłości, cukrzycy, nadciśnienia, chorób neurodegeneracyjnych. Sprawdź jak kwas alfa-liponowy wpływa na ludzki organizm.

Kwas alfa-liponowy (ALA) - właściwości i rola w organizmie

Kwas alfa-liponowy (ALA; alpha-lipoic acid) nazywany też kwasem tiooktanowym to kwas tłuszczowy zawierający w swojej strukturze grupę siarkową. Wraz ze swoją zredukowaną postacią - kwasem dihydroliponowym (DHLA) występuje we wszystkich komórkach naszego organizmu. Kwas liponowy, nazywany także "uniwersalnym przeciwutleniaczem" jest jednym z najsilniej działających naturalnych antyoksydantów występujących w organizmie człowieka i pełni liczne funkcje zdrowotne:

• jest istotnym elementem łańcucha oddechowego,
• uczestniczy w reakcjach enzymatycznych, m.in. związanych z produkcją energii komórkowej oraz aminokwasów,
• jest bezpośrednim zmiataczem wolnych rodników,
• wykazuje zdolność chelatowania jonów metali,
• wpływa na regenerację zredukowanych postaci innych ważnych antyoksydantów (m.in. witaminy E, C i koenzymu Q10),
• reguluje metabolizm węglowodanów i lipidów.

Kwas liponowy jest związkiem rozpuszczalnym zarówno w wodzie, jak i tłuszczach, dzięki czemu dobrze wchłania się z przewodu pokarmowego oraz z łatwością przekracza barierę krew-mózg - może docierać do wszystkich tkanek organizmu.

Jak kwas liponowy wpływa na mitochondria?

Kwas liponowy jest niezbędnym kofaktorem enzymów oddechowych, niezbędnym do prawidłowej pracy mitochondriów. Jako silny antyoksydant chroni mitochondria przed negatywnymi skutkami stresu oksydacyjnego i procesów starzenia się organizmu. Jednocześnie, będąc kofaktorem reakcji enzymatycznych (m.in. cyklu Krebsa i łańcucha oddechowego), ALA pełni kluczową rolę w metabolizmie komórkowym i produkcji energii, niezbędnej do prawidłowego funkcjonowania organizmu.

Kwas alfa-liponowy w profilaktyce chorób neurodegeneracyjnych

Pozytywny wpływ ALA na mitochondria i działanie przeciwwolnorodnikowe przekładają się także na jego właściwości neuroprotekcyjne - aktywność wspierającą profilaktykę chorób neurodegeneracyjnych, zaburzeń funkcji poznawczych związanych z podeszłym wiekiem i neuropatii. Badania w modelach zwierzęcych potwierdziły, że suplementacja kwasu liponowego wpływa korzystnie na układ nerwowy - poprawia pamięć i funkcje poznawcze oraz spowalnia przebieg stwardnienia rozsianego. W szczególności zalecane jest jego stosowanie w połączeniu z innymi składnikami odżywiającymi mitochondria, takimi jak acetylo-L-karnityna czy koenzym Q10.

Korzyści kwasu alfa-liponowego w cukrzycy

Kwas liponowy jest z powodzeniem stosowany w terapii cukrzycowej neuropatii, a badania na zwierzętach przynoszą obiecujące wyniki w zakresie działania hipoglikemicznego oraz przeciwdziałania insulinooporności. W kilku różnych modelach zwierzęcych wykazano poprawę kontroli glikemii, a badania kliniczne z udziałem pacjentów z cukrzycą typu 2 obserwowano zwiększenie wrażliwości tkanek na insulinę po podaniu ALA. Mechanizm jego działania może być związany z aktywnością stymulującą utlenianie kwasów tłuszczowych, prowadzącą do ograniczenia ich akumulacji w trzustce. Wpływ kwasu alfa-liponowego na metabolizm glukozy przejawia się też stymulacją glikolizy i hamowaniem glukoneogenezy oraz zwiększeniem poboru i wykorzystania glukozy przez komórki mięśni.

Kwas alfa-liponowy a nadciśnienie

Wsparcie ze strony kwasu liponowego w profilaktyce i leczeniu chorób cywilizacyjnych obserwowano także w badaniach naukowych nad możliwościami jego zastosowania w nadciśnieniu tętniczym. Kwas alfa-liponowy nie tylko ma korzystny wpływ na normalizację ciśnienia krwi, ale także zapobiega wywołanym nadciśnieniem patologicznym zmianom naczyń i nerek (m.in. przerostowi ściany aorty, tętnic i tętniczek nerkowych).

Czy kwas ALA jest skuteczny w odchudzaniu?

Badania kliniczne nad wykorzystaniem ALA w leczeniu otyłości wykazały, że jego suplementacja może okazać się pomocna w utrzymaniu prawidłowej masy ciała. U pacjentów z nadwagą (BMI >25) przyjmujących kwas liponowy w dawce od 300 do 1200 mg dziennie przez 8-10 tygodni obserwowano znaczący spadek masy ciała, BMI oraz tkanki tłuszczowej. Chociaż kwas liponowy może wspomóc nas w walce z nadmierną wagą, należy pamiętać, że działanie to jest związane jedynie z usprawnianiem metabolizmu tłuszczów i węglowodanów - w celu uzyskania najlepszych efektów suplementację należy łączyć z prawidłową dietą oraz z aktywnym trybem życia.

Suplementacja kwasem alfa-liponowym

Kwas alfa-liponowy jest związkiem w niewielkich ilościach produkowanym przez ludzki organizm oraz dostarczanym z pokarmem pochodzenia zwierzęcego i roślinnego. Fizjologiczne stężenie ALA, produkowanego przez organizm, w surowicy krwi waha się w granicach 1-25 ng/ml. Do prawidłowego funkcjonowania organizmu niezbędne są jednak jego większe ilości, które muszą być dostarczane z dietą lub suplementacją. Dostępne suplementy kwasu liponowego występują w dawkach od 200 do 600 mg, w badaniach klinicznych oceniano jednak jego skuteczność także w wyższych dawkach, sięgających 1200-1800 mg dziennie.

Naturalne źródła kwasu liponowego

Pokarm stanowi istotne źródło kwasu alfa-liponowego, a do produktów o jego najwyższej zawartości należą warzywa oraz podroby i czerwone mięso. Z pożywienia ALA jest przyswajany przede wszystkim w postaci lipolizyny, która po dostaniu się do krwioobiegu ulega hydrolizacji przez lipoamidazę z uwolnieniem liponianu. Zawartość lipolizyny w poszczególnych produktach żywnościowych wynosi:

• szpinak (3,2 mg/g suchej masy),
• nerka wołowa (2,6 mg/g s.m.),
• serce wołowe (1,5 mg/g s.m.),
• brokuły (0,9 mg/g s.m.),
• wątroba wołowa (0,9 mg/g s.m.),
• pomidory (0,6 mg/g s.m.),
• groszek, brukselka (0,4 mg/g s.m.).

Stwierdzono, że o ile ilość kwasu alfa-liponowego dostarczanego z prawidłowo zbilansowaną dietą jest wystarczająca do utrzymania prawidłowej pracy organizmu, jest ona niedostateczna do uzyskania efektów leczniczych tego związku. Najlepszą przyswajalność notuje się dla syntetycznego kwasu alfa-liponowego w postaci wolnej - u ludzi jest ona szacowana na 20-40%, w zależności od użytego enancjomeru i sposobu podania. Łatwiej przyswajalny jest enencjomer R (38%), niż enancjomer S (28%).

Jak przyjmować suplementy diety z kwasem liponowym?

Podczas suplementacji kwasu liponowego należy przestrzegać zaleceń co do jego prawidłowego stosowania. Suplementy z ALA należy przyjmować na czczo (30 minut przed pierwszym posiłkiem) lub 2 godziny po posiłku, ponieważ w połączeniu z pokarmem, powodującym podwyższenie pH w żołądku, łatwiej ulega on rozpadowi i spada jego biodostępność. Rozwiązaniem pozwalającym na przyswojenie największej ilości kwasu liponowego są preparaty w postaci kapsułek o opóźnionym uwalnianiu, które chronią składnik przed niekorzystnymi warunkami panującymi w żołądku, uwalniając go dopiero w jelicie cienkim - miejscu, z którego ALA wchłania się w najwyższym stopniu.

Przeciwwskazania i skutki uboczne kwasu liponowego

Suplementy diety zawierające kwas liponowy, pomimo naturalnego pochodzenia, mogą powodować także skutki uboczne oraz wchodzić w interakcje z innymi przyjmowanymi jednocześnie lekami. Osoby chorujące przewlekle, stosujące na stałe inne leki oraz kobiety w ciąży przed rozpoczęciem suplementacji kwasem alfa-liponowym powinny skonsultować się z lekarzem, aby odpowiednio dobrać dawkę substancji.

Jakie skutki uboczne powoduje kwas ALA?

Kwas alfa-liponowy jest związkiem o wysokim profilu bezpieczeństwa, co potwierdzono w badaniu retrospektywnym obejmującym 4-letnią obserwację 332 zdrowych pacjentów przyjmujących ALA w różnych dawkach (400 mg/dzień, 600 mg/dzień, 800 mg/dzień i 1200 mg/dzień). Do najczęściej obserwowanych działań niepożądanych należały łagodne dolegliwości takie jak: nudności, wymioty, zawroty głowy, wysypki skórne, hipoglikemia i hipotensja. Ich nasilenie oraz częstotliwość występowania nie różniły się znacznie pomiędzy grupami przyjmującymi różne dawki preparatu.

Interakcje kwasu alfa-liponowego z lekami i składnikami odżywczymi

Jako silny przeciwutleniacz i związek o działaniu chelatującym, kwas alfa-liponowy może wpływać na skuteczność i biodostępność niektórych leków i składników odżywczych. Jego aktywność wiążąca metale osłabia przyswajanie pierwiastków takich jak cynk, żelazo, miedź - zaleca się zachowanie co najmniej 2h odstępu pomiędzy suplementami mineralnymi a ALA.

[Dowiedz się więcej: Cynk – jak go prawidłowo suplementować? Właściwości, objawy niedoboru i nadmiaru]

Z czym nie łączyć suplementacji kwasu alfa-liponowego

• Alkohol – może osłabiać działanie kwasu liponowego. U osób nadużywających alkoholu, suplementacja ALA powinna być połączona z przyjmowaniem tiaminy (witaminy B1).
• ALA może obniżać działanie lewotyroksyny. U osób, które przyjmują hormony tarczycy należy ściśle kontrolować poziom hormonów tarczycy we krwi.
• ALA obniża poziom glukozy we krwi, osoby stosujące jednocześnie leki przeciwcukrzycowe powinny zachować ostrożność, aby uniknąć hipoglikemii.
• ALA obniża ciśnienie krwi, osoby stosujące jednocześnie leki na nadciśnienie powinny zachować ostrożność, aby uniknąć hipotensji.
• ALA może nasilać działanie leków przeciwzakrzepowych i zwiększać ryzyko krwawienia.
• Jako silny przeciwutleniacz ALA może obniżać działanie niektórych leków przeciwnowotworowych.

Bibliografia:

1. Moura FA, de Andrade KQ, Santos JCF, Goulart MOF. Lipoic Acid: its antioxidant and anti-inflammatory role and clinical applications. Current Topics in Medicinal Chemistry 2015; 15(5): 458-483.
2. Malińska D, Winiarska K. Kwas liponowy - charakterystyka i zastosowanie w terapii. Postępy Higieny i Medycyny Doświadczalnej 2005; 59: 535-543.
3. Skorupa A, Michałkiewicz S. Kwas a-liponowy - antyutleniacz antyutleniaczy - właściwości i metody oznaczania. Wiadomości Chemiczne 2017; 71(11-12): 822-842.
4. Salehi B, Yilmaz YB, Antika G i wsp. Insights on the Use of a-Lipoic Acid for Therapeutic Puropses. Biomolecules 2019; 9(8): 356. https://www.mdpi.com/2218-273X/9/8/356
5. Liu J. The Effects and Mechanisms of Mitochondrial Nutrient a-Lipoic Acid on Improving Age-Associated Mitochondrial and Cognitive Dysfunction: An Overview. Neurochemistry Research 2008; 33: 194-203.
6. Derosa G, D’Angelo A, Preti P i wsp. Safety and Efficacy of Alpha Lipoic Acid During 4 Years of Observation: A Retrospective, Clinical Trial in Healthy Subjects in Primary Prevention. Drug Design, Development and Therapy 2020; 14: 5367–5374.
7. Pintu Choudhary1,2, Sayantani Dutta1, Moses JA1, C. Anandharamakrishnan, Recent developments in encapsulation of α-lipoic acid for enhanced bioavailability and stability, January 2023, Quality Assurance and Safety of Crops & Foods 15(1):123-138.