„Taka Pani uroda” to diagnoza, którą jeszcze do niedawna miliony kobiet słyszały w gabinetach ginekologicznych. Nadmierny ból w okolicy podbrzusza, wzdęcia, uczucie rozpierania przypisywane były ciężko doświadczanej miesiączce, a na ich rozwiązanie polecano leki przeciwbólowe i rozkurczowe. Obecnie o endometriozie wiadomo więcej, choć jeszcze nie wszystko. Stała się również popularnym tematem wielu „lekarskich” seriali, w których zazwyczaj ten jeden specjalista zwraca uwagę widzów, że normalna menstruacja nie powinna tak wyglądać. Mimo szerzenia świadomości na temat tej kobiecej choroby i coraz większej liczby badań klinicznych nad potencjalnymi lekami, wyleczyć endometriozy na dzień dzisiejszy nie można. Jednak jest wiele rzeczy, które pomagają kobietom funkcjonować bez bólu oraz łagodzą inne dolegliwości. Oprócz dopasowanej indywidualnie diety, ważną rolę w tej kwestii odgrywają mikroskładniki odżywcze oraz substancje roślinne. Prześledźmy kilka badań naukowych weryfikujących ich skuteczność.

Czym jest endometrioza?

Endometrioza jest przewlekłą, zapalną i zależną od estrogenu chorobą charakteryzującą się obecnością tkanki podobnej do endometrium poza jamą macicy, szczególnie w pobliskich narządach anatomicznych. Dotyka nawet około 10 % kobiet w wieku rozrodczym. Jednakże rozpoznanie endometriozy uznaje się za ostateczne dopiero wtedy, gdy podczas zabiegu chirurgicznego zostanie potwierdzona obecność tkanki przypominającej endometrium, czyli błonę śluzową macicy poza nią. W związku z czym realny procent kobiet cierpiących na to schorzenie pozostaje pod znakiem zapytania.

W 2021 roku Taylor i współpracownicy opisali endometriozę jako ogólnoustrojowy stan zapalny z wieloma objawami, poza parametrami klasycznej choroby ginekologicznej. Jako choroba układowa wpływa na metabolizm w wątrobie i tkance tłuszczowej, prowadzi do stanu zapalnego, ponadto zmienia ekspresję genów w mózgu, co powoduje uwrażliwienie na ból i zaburzenia nastroju. Pełny wpływ choroby pozostaje nierozpoznany, ale naukowcy są zgodni, że wykracza daleko poza miednicę.

Objawy i typy endometriozy

Choroba jest często związana z niepłodnością, a jako główne objawy wymienia się: przewlekły ból miednicy odczuwany nie tylko podczas menstruacji, ale nawet przez cały cykl, ból podczas stosunku seksualnego (dyspareunia), problemy z oddawaniem moczu (dysuria), zaparcia i zaburzenia układu wydalniczego (dyschezja) oraz zmęczenie. W tym gronie wymienia się również depresję, która rozwija się w wyniku wpływu dolegliwości na jakość życia oraz psychiczne samopoczucie dotkniętych kobiet, szczególnie w wieku rozrodczym.

Istnieją trzy główne typy endometriozy:

• Otrzewnowa – ogniska o różnej wielkości w obszarze miednicy.
• Jajnikowa – torbiele endometrialne tworzące się na jajnikach.
• Głęboko naciekająca - to przypadek, w którym tkanka endometrialna przenika w głąb otrzewnej na ponad 5 mm. Zwykle tworzy guzki większe niż 1 cm, które mogą obejmować różne struktury w obrębie miednicy mniejszej lub jamy brzusznej, takie jak: więzadła szerokie macicy, otrzewna zatoki Douglasa, pęcherz moczowy, jelito grube, przegroda odbytniczo-pochwowa, moczowody czy przepona.

Leczenie endometriozy

Pomimo kilku wysiłków naukowych w celu rozwiązywania mechanizmów leżących u podstaw choroby, nadal nie ma żadnych terapii farmakologicznych zdolnych do skutecznego leczenia tego stanu. Rzeczywista terapia koncentruje się aktualnie na tłumieniu wzrostu zmian tkanek endometrium, zarządzaniu bólem i rozwiązaniu niektórych ogólnoustrojowych skutków choroby. Farmakologiczne leczenie bólu związanego z endometriozą polega na łączeniu środków przeciwbólowych, szczególnie niesteroidowych leków przeciwzapalnych, z leczeniem hormonalnym.

Terapia hormonalna supresyjna jest rutynowo przepisywana ze względu na dowody, że sterydy odgrywają kluczową rolę w patofizjologii endometriozy. Leczenie jest często rozpoczynane, gdy podejrzewa się endometriozę u młodych kobiet przed chirurgicznym potwierdzeniem zmian i jest również oferowane po operacji, gdy objawy nie ustępują lub gdy choroba nawraca.

Warto zauważyć, że żadna z terapii hormonalnych stosowanych w leczeniu endometriozy nie jest wolna od skutków ubocznych: właściwości antykoncepcyjne tych leków mogą być korzystne, jeśli kobieta nie chce zajść w ciążę, ale mogą być kłopotliwe, jeśli ma już problemy z płodnością.

Skutki uboczne leków przeciwbólowych

O istnieniu skutków ubocznych leków przeciwbólowych, wie zapewne każdy dorosły stosujący je doraźnie. Okazuje się jednak, że również one mogą pośrednio zakłócać płodność, co nie jest tak oczywiste, gdy czytamy ulotki dołączone do opakowania.

W każdej w pełni rozwiniętej ludzkiej komórce jajowej znajduje się około 100 000 mitochondriów. Te małe organelle wpływają na wszystkie aspekty rozrodu ssaków. Są niezbędne do optymalnego dojrzewania oocytów (żeńskiej komórki płciowej), zapłodnienia i rozwoju embrionalnego. Ich dysfunkcja powoduje spadek jakości jajników.

Do zmniejszenia ilości mitochondriów, jak również do zaburzenia ich funkcjonowania może dojść na skutek nadmiernego stosowania leków przeciwbólowych, na co szczególną uwagę zwraca dr Bodo Kuklinski.

Te uszkodzenia mitochondriów mogą być szczególnie istotne dla kobiet chorych na endometriozę i zmagających się z niepłodnością. Życie z bólem to żaden wybór, dlatego tym bardziej warto poszukać alternatywnych dróg zarządzania chorobą, które przy okazji będę wspierały pracę mitochondriów.

Dieta w endometriozie

Patofizjologia choroby obejmuje działania hormonów, głównie estrogenów oraz rozległe procesy zapalne. Wyniki badań naukowych wskazują, że dieta może mieć istotny wpływ na oba te aspekty. Odpowiednio skomponowany styl żywienia, na który składają się produkty pochodzenia roślinnego, źródła kwasów omega-3, błonnik i antyoksydanty (z warzyw i owoców) wydaje się być obiecującym narzędziem w profilaktyce i leczeniu endometriozy.

Suplementacja przy endometriozie

Świat nauki wskazuje na rosnącą rolę stresu oksydacyjnego w patogenezie endometriozy, przy czym ciężkość choroby często odpowiada poziomom jego markerów.Nic więc dziwnego, że w ostatnich latach terapie antyoksydacyjne zyskały na popularności. Badanie przeprowadzone już w 2009 roku wykazało, że kobiety z endometriozą osiągnęły poprawę stężenia markerów antyoksydacyjnych po przyjęciu diety bogatej w przeciwutleniacze (m.in. cynk, selen, witamina C, witamina E). Dzisiaj wiemy, że odpowiednia suplementacja o potencjale przeciwzapalnym także może łagodzić objawy choroby, w tym obniżać poziom estrogenu i zmniejszać ból, oraz poprawiać reakcję na stres oksydacyjny.

Suplementacja witaminy D

Jej obecność w tym zestawieniu nie powinna nikogo dziwić. Suplementację witaminy D zaleca się w większości chorób o potencjale zapalnym czy autoimmunologicznym, i również w przypadku endometriozy. Metaanaliza z 2020 roku wykazała, że niskie poziomy witaminy D były związane ze zwiększonym ryzykiem rozwoju endometriozy i nasileniem objawów. W randomizowanym badaniu kontrolowanym placebo u chorych kobiet, 50 000 IU witaminy D co 2 tygodnie przez 12 tygodni zmniejszyło ból miednicy o 1,12 punktu w skali samooceny. Wiązało się to również z obniżeniem białka C-reaktywnego o wysokiej czułości i zwiększoną całkowitą pojemnością antyoksydacyjną, co sugeruje, że witamina D jest zaangażowana w działanie antyoksydacyjne i przeciwzapalne.

Kwasy omega-3 - rozwiązanie na stan zapalny

Wielonienasycone kwasy tłuszczowe omega-3 to niezbędne tłuszcze, które musimy dostarczać wraz z dietą lub suplementami. Ich zdolność do obniżania stanów zapalnych jest niezwykła i potwierdzona przez wiele testów klinicznych. Istnieją również dowody na to, że mogą pomóc w łagodzeniu objawów endometriozy.

W szczurzym modelu endometriozy omega-3 zredukowały rozmiar zmian i miejscową produkcję prostaglandyn i cytokin. W badaniach in vitro z wykorzystaniem endometrium pacjentek wykazano, że kwasy mają działanie supresyjne na przeżywalność komórek endometrium.

Duże, prospektywne badanie kohortowe zbadało narażenie na dietę i ryzyko endometriozy u kobiet i wykazało, że zwiększenie spożycia kwasów omega-3 może faktycznie zmniejszyć ryzyko zachorowania. Badanie modyfikacji diety i suplementacji, które obejmowało kwasy EPA i DHA, złagodziło ból u kobiet z endometriozą. Pojawiły się również analizy sugerujące, że ich niskie spożycie w stosunku do omega-6 koreluje z bolesnymi miesiączkami.

N-acetylocysteina jako wsparcie w walce z objawami endometriozy

To syntetyczna forma aminokwasu cysteiny. Jest prekursorem glutationu, o dobrze udokumentowanych właściwościach antyoksydacyjnych i przeciwzapalnych, ze względu na zarówno bezpośrednie, jak i pośrednie działanie. To pierwsze wiąże się z obecnością wolnej grupy tiolowej, która wymiata ROS, podczas gdy pośrednie obejmuje jej zdolność do wnikania do komórek i reagowania z kwasem glutaminowym i glicyną, zwiększając poziom wolnego glutationu, co zmniejsza ROS. Ponadto n-acetylocysteina (NAC) wpływa antyproliferacyjnie i antyoksydacyjnie na tkanki. Ułatwia przejście z proliferacji do różnicowania i obniża ekspresję genu i białek zapalnych.

W badaniu z 2013 roku, zainspirowanym wynikami na modelach zwierzęcych, n-acetylocysteina została okrzyknięta „obietnicą”. Leczenie NAC lub jego brak zaproponowano włoskim kobietom z potwierdzoną ultrasonograficznie diagnozą endometriozy jajników i zaplanowanym zabiegiem laparoskopii 3 miesiące później. Po 3 miesiącach suplementacji NAC średnia średnica torbieli u pacjentek była zmniejszona (-1,5 mm) w porównaniu ze znacznym wzrostem (+6,6 mm) w grupie kontrolnej. Wyniki te były lepsze od tych zgłaszanych po leczeniu hormonalnym. Po 3 miesiącach część pacjentek przyjmująca NAC odwołała planowaną operację z powodu zmniejszenia/zniknięcia torbieli i/lub istotnego złagodzenia bólu. Naukowcy zwrócili szczególną uwagę, że n-acetylocysteina jako naturalny związek charakteryzuje się praktycznym brakiem toksyczności.

10 lat później badanie przeprowadzone na 120 pacjentkach miało na celu potwierdzenie tej skuteczności NAC w zmniejszaniu bólu związanego z endometriozą i wielkości endometriozy jajników. Do badania włączono pacjentki w wieku 18–45 lat z rozpoznaniem choroby i bez bieżącego leczenia hormonalnego, z problemami z płodnością. Wszystkie pacjentki otrzymywały kwartalnie doustną dawkę NAC 600 mg: 3 tabletki/dzień przez 3 kolejne dni w tygodniu przez 3 miesiące. Po tym czasie pacjentki określiły, że nasilenie bolesnych miesiączek oraz dyspareunii uległo znacznej poprawie. Co więcej stosowanie leków przeciwbólowych, wielkość endometriozy, a nawet poziom Ca125 w surowicy istotnie się zmniejszyły. Spośród 52 pacjentek z pragnieniem rozrodczym, 39 pomyślnie zaszło w ciążę w ciągu 6 miesięcy od rozpoczęcia terapii.

Zielona herbata - dodatkowe wsparcie żywieniowe

A właściwie chodzi o jeden ze składników zielonej herbaty – główny polifenol EGCG (galusan epigallokatechiny). Stwierdzono, że hamuje aktywację związaną z estrogenem, proliferację i ekspresję komórek endometrium in vitro. Przeprowadzono liczne badania przy użyciu mysich modeli endometriozy, aby zbadać rolę EGCG. W każdym badaniu tkanki endometrium myszy lub, alternatywnie, ludzkie endometrium pochodzące od pacjentek przeszczepiono do modeli myszy w celu wywołania endometriozy. Myszy leczono następnie określonymi dawkami EGCG (w porównaniu z placebo) przez 2–4 tygodnie. Wyniki konsekwentnie wykazały, że leczenie EGCG zahamowało wzrost endometrium, neowaskularyzację i włóknienie, zmniejszyło rozmiar i wagę implantów endometrialnych oraz zahamowało rozwój nowych zmian endometrialnych. Porównywalne efekty obserwowano teście in vitro, w którym EGCG hamował wzrost ludzkich kultur komórek endometrium pochodzących od pacjentek i znacząco hamował stymulowaną estrogenem aktywację, proliferację i ekspresję czynnika proangiogennego w izolowanych komórkach endometrium chomika. Aktualnie trwają badania kliniczne nad potwierdzeniem skuteczności EGCG w terapii endometriozy u ludzi.

W przypadku EGCG ważne jest, aby mieć świadomość, że substancja nie jest w 100% bezpieczna ani wolna od ryzyka. W rzeczywistości niektóre badania wiążą suplementy EGCG z poważnymi skutkami ubocznymi, takimi jak: niewydolność wątroby i nerek, zawroty głowy, niski poziom cukru we krwi, anemia. Truciznę, jak w wielu przypadkach, czyni dawka, ale ryzyko komplikacji zwiększa się w przypadku, gdy EGCG stosuje się równocześnie z restrykcyjną dietą. Dawki do 800 mg/ dzień są uważane za w miarę bezpieczne. Co ciekawe jednym ze standardowych protokołów terapeutycznych w przypadku niewydolności wątroby, spowodowanej tą substancją, jest podanie n-acetylocysteiny, która wspomaga naturalną produkcję glutationu w organizmie.

Cynk - suplementacja w endometriozie

Cynk jest pierwiastkiem śladowym, którego każdy potrzebuje dla utrzymania dobrego zdrowia. Spośród wielu kandydatów na czynniki zaangażowane w patofizjologię endometriozy, stres oksydacyjny i cytokiny są brane pod uwagę jako odgrywające istotną rolę. W związku z tym sugeruje się, że cynk cynk jako przeciwutleniacz może odgrywać rolę w endometriozie ze względu na jego funkcję jako czynnika antyoksydacyjnego, przeciwzapalnego i regulującego odporność. Ponadto naukowcy odkryli, że niedobór cynku wpływa pośrednio na rozwój choroby. Badania wykazały, że osoby z potwierdzoną diagnozą endometriozy częściej mają niskie poziomy cynku.

Resweratrol dla kobiet z endometriozą

Przeprowadzono wiele analiz nad wpływem resweratrolu na endometriozę. Według jednego przeglądu mniejszych badań, substancja wpłynęła na zmniejszenie stanu zapalnego i powstawanie nowych komórek endometrialnych. Wydaje się również, że ten przeciwutleniacz może zmniejszyć ból menstruacyjny związany z chorobą.

Wiele testów in vitro potwierdziło pozytywne działanie resweratrolu na komórki endometrialne, jednakże przeprowadzone randomizowane badanie na kobietach nie wykazało jego wyższości u kobiet odczuwających ból spowodowany tym schorzeniem.

W oparciu o proapoptotyczne, przeciwzapalne, antyoksydacyjne działanie, sugeruje się resweratrol może być leczeniem uzupełniającym terapię u pacjentek z endometriozą.

Kurkumina i działanie przeciwzapalne

W licznych badaniach in vitro oraz vivo potwierdzono takie właściwości kurkuminy, jak: przeciwzapalne, przeciwutleniające, przeciwprzerzutowe, przeciwnowotworowe, gojące rany, przeciwdrobnoustrojowe i regulujące gospodarkę hormonalną.

Jeśli chodzi zaś o jej działanie w aspekcie wsparcia terapii endometriozy, wydaje się, że kurkumina prowadzi do zmniejszenia produkcji estrogenu, a tym samym hamuje rozwój choroby. Badanie in vivo na modelach myszy zaprojektowało system dostarczania kurkuminy do otrzewnej i wykazało zmniejszenie gruczołów endometrium i podścieliska, wraz ze znaczną redukcją naciekających komórek zapalnych. Wiele testów na zwierzętach wykazało zmniejszenie rozmiaru implantu endometriozy lub opóźnienie rozwoju po suplementacji kurkuminą.

Badania na ludziach sprawdzające wpływ suplementacji kurkuminą wykazały redukcję regulacji szlaku sygnałowego czynnika wzrostu śródbłonka naczyniowego (VEGF) i obniżenie poziomów CA 125 (marker nowotworowy jajnika) i PGE2 (prostaglandyna) w surowicy. Zatem kurkumina może przynieść realne korzyści jako suplement diety i środek farmakologiczny w profilaktyce, jak również jako część leczenia endometriozy.

Probiotyki

Bakterie probiotyczne nie mają bezpośredniego wpływu na łagodzenie objawów endometriozy. Jednakże mogą być ważnym uzupełnieniem terapii ze względu na ich właściwości wspierające pracę układu odpornościowego. Poprawiają także wchłanianie witamin i minerałów, stymulują syntezę kwasów organicznych i aminokwasów.

Ponadto stosowanie probiotyków może być korzystne u pacjentek z endometriozą, ze względu na często występujące w chorobie zaburzenia mikroflory jelitowej.

Podsumowanie

Celowana suplementacja to jedynie część holistycznego podejścia do zaopiekowania się sobą w chorobie. Ważne są również odpowiednia dieta, dostosowana aktywność fizyczna, regenerujący sen, szczególnie u kobiet ze zdiagnozowaną endometriozą. Jednakże podobnie jak w przypadku wielu chorób, z którymi mierzymy się obecnie, pozytywne efekty suplementów diety zostały wykazane w tym schorzeniu. Niektóre z nich można podawać jako leczenie uzupełniające objawów, a niektóre będą korzystne jako część profilaktyki. Badania często mają ograniczenia, takie jak mała liczebność próby i eksperymentalny projekt badania. Dlatego też potrzebne są dalsze testy w powyższym temacie.

Jeśli szukasz pomocy dla siebie, przy wyborze odpowiedniego preparatu, warto zwrócić szczególną uwagę na jakość i dawkę składników aktywnych, aby ich działanie było skuteczne. Ponadto w sytuacji chęci uzupełnienia leczenia farmakologicznego, należy zawsze skonsultować się z lekarzem specjalistą.

Literatura:

1. P.T.K. Saunders, A. W. Horne, Endometriosis: Etiology, pathobiology, and therapeutic prospects, Cell, Volume 184, Issue 11, 27 May 2021, Pages 2807-2824.
2. H. S. Taylor, A. M. Kotlyar, V. A. Flores, Endometriosis is a chronic systemic disease: clinical challenges and novel innovations, The Lancet, Volume 397, Issue 10276, 27 February-5 March 2021, Pages 839-852.
3. M. Ashrafi, S. J. Sadatmahalleh, M. R. Akhoond, M. Talebi, Evaluation of Risk Factors Associated with Endometriosis in Infertile Women, International Journal of Fertility & Sterility, 2016 Apr-Jun;10(1):11-21.
4. E. Babayev, E. Seli, Oocyte mitochondrial function and reproduction, Curr Opin Obstet Gynecol. 2015 Jun;27(3):175-181.

+ Pokaż więcej