Liczne badania potwierdzają kluczową rolę mikroflory bakteryjnej w utrzymaniu zdrowia. Dbanie o prawidłowy mikrobiom to jednak nie tylko wspieranie bakterii bytujących w naszych jelitach, ale też tych obecnych na naszej skórze, czy w okolicach intymnych. Jak wspierać mikrobiom pochwy i dlaczego ma to znaczenie?

Czym jest mikrobiom i gdzie występuje?

Termin „mikrobiota” odnosi się do wszystkich drobnoustrojów – bakterii, grzybów, wirusów i archeonów – zasiedlających organizm człowieka, a „mikrobiom” do ich zbioru genów. Zarówno tych korzystnych lub obojętnych dla naszego organizmu, jak i patogenów zaburzających jego pracę i wywołujących choroby.

Popularnie terminy mikrobiom, mikrobiota i mikroflora stosuje się jednak zamiennie mając na myśli drobnoustroje bytujące w ludzkim organizmie. Mogą one zamieszkiwać różne środowiska, takie jak:

• Przewód pokarmowy (w szczególności jelita)
• Jama ustna, jama nosowa, uszy
• Pochwa
• Płuca
• Włosy i skóra

W każdym z tych miejsc liczne „dobroczynne” mikroorganizmy zaliczane do mikroflory fizjologicznej odgrywają istotne role w prawidłowym funkcjonowaniu naszego organizmu, m.in. wspierając trawienie, produkując witaminy, chroniąc nas przed patogenami, szkoląc komórki układu odpornościowego, czy rozkładając toksyny.

Mikrobiom pochwy – czym różni się od jelitowego?

W przeciwieństwie do niezwykle złożonej mikroflory jelit, odpowiedzialnej za trawienie, metabolizm, odporność, a nawet zdrowie psychiczne, środowisko pochwy jest dużo bardziej jednorodne. Chociaż w błonie śluzowej kobiecej pochwy zidentyfikowano 37 rodzajów bakterii, u dorosłych kobiet zdecydowanie dominują w niej bakterie kwasu mlekowego z rodzaju Lactobacillus, które stanowią nawet ponad 95% zamieszkujących ją mikroorganizmów.

Bakterie kwasu mlekowego, które chronią – Lactobacillus i spółka

Rola mikrobioty pochwy jest także bardziej ograniczona – w przeciwieństwie do bakterii zasiedlających jelita, drobnoustroje bytujące w pochwie działają tylko na jej terenie. Jak już wspomniano, dominującym rodzajem bakterii wchodzących w skład mikroflory pochwy są przedstawiciele rodzaju Lactobacillus. Dotychczas zidentyfikowano w tym środowisku 25 gatunków określanych jako kompleks Lactobacillus vaginalis, spośród których u dorosłych Polek przeważają:

• L. acidophillus (25%)
• L. fermentum (30%)
• L. plantarum (30%)
• L. delbrueckii (5%)
• L. rhamnosus (5%)

Bakterie Lactobacillus poprzez produkcję kwasu mlekowego utrzymują kwaśne pH (3,6-4,5) tworzą niekorzystne warunki dla rozwoju patogenów chorobotwórczych, zmniejszając ryzyko rozwoju zakażeń bakteryjnych i drożdżyc.

Równowaga mikrobiomu pochwy a zdrowie intymne pacjentek

Podobnie jak w przypadku mikrobiomu jelit – chroniącego nas przed chorobami układu pokarmowego i wzmacniającego ogólną odporność organizmu – kluczem do zachowania zdrowia intymnego jest utrzymanie równowagi mikroflory pochwy. W jaki sposób bakterie chronią nas przed infekcjami?

Jak pałeczki kwasu mlekowego chronią przed infekcjami?

Obecne w błonie śluzowej pochwy bakterie Lactobacillus produkują kwas mlekowy, który zakwasza środowisko pozwalając utrzymać niskie pH w granicach 3,6-4,5 – niekorzystne dla rozwoju chorobotwórczych patogenów. Jednocześnie, pałeczki kwasu mlekowego stymulują układ odpornościowy oraz hamują namnażanie się szkodliwych bakterii poprzez wydzielanie toksycznych metabolitów, takich jak nadtlenek wodoru (H2O2).

Co się dzieje, gdy równowaga bakteryjna zostaje zaburzona? Wskazania do diagnostyki

Zaburzenie równowagi bakteryjnej pochwy, związane zazwyczaj ze spadkiem liczebności pałeczek kwasu mlekowego prowadzi do wzrostu pH środowiska, osłabienia tworzonej przez nie bariery ochronnej i zwiększonego ryzyka rozwoju patogenów. Rozwój infekcji układu moczowo-płciowego (zakażenia grzybiczne, bakteryjne) i stanów zapalnych może prowadzić do objawów takich jak: upławy o nieprzyjemnym zapachu, bolesności, świąd, biaława wydzielina z pochwy, zaczerwienienie i obrzęk.

Co wpływa na zmiany mikrobiomu pochwy?

Zmiany w mikrobiomie pochwy mogą być zarówno procesami fizjologicznymi – związanymi z wiekiem, hormonami i cyklem menstruacyjnym – jak i skutkiem ubocznym stosowania leków lub prowadzonego stylu życia. Mikroflora układu moczowo-płciowego jest zależna m.in. od:

• Przebytych chorób (np. cukrzyca, niedokrwistość)
• Stosowanych leków (antybiotyki, hormony steroidowe, leki hormonalne)
• Nieprawidłowej higieny okolic intymnych
• Udziału czynników zakaźnych (bakterie, grzyby, wirusy)

Hormony i miesiączka - cykl a mikrobiota pochwy

Liczebność pałeczek kwasu mlekowego jest zależna od wieku i etapu rozwoju kobiety, a konkretnie od jej gospodarki hormonalnej – namnażanie i kolonizacja błony śluzowej pochwy przez bakterie Lactobacillus koreluje ze stężeniem estrogenów. Niskiemu poziomowi tych estrogenów w okresie dzieciństwa, postmenopauzy, czy podczas stosowania antykoncepcji hormonalnej towarzyszy spadek liczby pałeczek kwasu mlekowego.

Mikroflora pochwy zmienia się także w zależności od etapu cyklu menstruacyjnego. W trakcie krwawienia miesiączkowego okresowo spada liczba pałeczek Lactobacillus a pH pochwy z kwaśnego rośnie w kierunku lekko zasadowego (7,3-7,4). Zmiany te sprawiają, że kobiety w trakcie miesiączki są bardziej narażone na ryzyko infekcji intymnych.

Higiena intymna – jak nie szkodzić, chcąc pomóc

Jednym z najczęstszych czynników prowadzących do zaburzeń mikrobiomu pochwy jest zbyt agresywna higiena intymna, w szczególności stosowanie irygacji pochwy. Nadmierne mycie, stosowanie zwykłych mydeł lub irygacji prowadzi do zaburzeń naturalnego pH pochwy lub wypłukiwania zasiedlających ją pałeczek kwasu mlekowego. Potwierdzają to także wyniki badań, wskazujących, że nadmierne stosowanie produktów do higieny intymnej zwiększa ryzyko wystąpienia zakażeń bakteryjnych oraz chorób zapalnych. Dodatkowo, jest wiązane ze zmniejszaniem płodności, zwiększonym ryzykiem ciąży pozamacicznej i przedwczesnego porodu oraz niższą masą urodzeniową dziecka.

Antybiotyki, stres i seks – czynniki ryzyka

Podobnie jak w przypadku mikroflory jelitowej, także mikrobiom pochwy może ulegać niekorzystnym zmianom pod wpływem stosowanych antybiotyków oraz różnych czynników środowiskowych. Destabilizację mikrobiomu pochwy obserwuje się u osób narażonych na stres, palących papierosy oraz prowadzących intensywną aktywność seksualną – w szczególności, jeśli wiąże się ona z dużą liczbą partnerów oraz stosowaniem antykoncepcji dopochwowej (pierścienie, wkładki).

Jak wspierać równowagę mikrobioty pochwy?

Prawidłowa dieta i unikanie narażenia na stres to uniwersalne sposoby na utrzymanie organizmu w zdrowiu, dotyczy to także mikrobiomu układu moczowo-płciowego. U osób zdrowych i przestrzegających zasad higieny mikroflora bakteryjna jest regulowana fizjologicznie, jednakże w sytuacjach zwiększonego narażenia na infekcje oraz pojawienia się zaburzeń mikroflory bakteryjnej, warto zapewnić jej dodatkowe wsparcie.

Dobre praktyki higieniczne

Jak już wspomniano, w przypadku higieny intymnej powiedzenie „częste mycie skraca życie” nie jest wcale takie błędne. Nadmierna pielęgnacja okolic intymnych, w szczególności stosowanie produktów bogatych w składniki takie jak SLS czy perfumy, może prowadzić do zaburzeń mikroflory bakteryjnej. Zaleca się wybieranie produktów do higieny intymnej o możliwie najbardziej neutralnym pH i prostym, naturalnym składzie, bez dodatku zbędnych substancji pomocniczych.

Rola probiotyków – kiedy warto sięgnąć po nie sięgnąć?

W profilaktyce i wsparciu leczenia infekcji intymnych pomocne są także probiotyki zawierające pałeczki kwasu mlekowego. Dobierając skład produktu, warto jednak zwracać uwagę jakie gatunki Lactobacillus zawiera – mikroflora pochwy zmienia się w zależności od etapu życia kobiety, jest także zależna od pochodzenia etnicznego.

U osób z aktywną infekcją szczególnie korzystne jest stosowanie probiotyków dopochwowych, które szybko działają w docelowym miejscu. Z kolei w profilaktyce warto sięgać po produkty doustne, które wspierają nie tylko kolonizację bakterii w pochwie, ale także w przewodzie pokarmowym, za pośrednictwem, którego dodatkowo wzmacniają nasz organizm. Częstą przyczyną zakażeń intymnych jest też przeniesienie bakterii z okolic odbytu, co podkreśla znaczenie dbania nie tylko o mikroflorę pochwy, ale również jelit.

Mikrobiom a zdrowie intymne na przestrzeni życia kobiety

Produkty do higieny intymnej oraz probiotyki często są projektowane z uwzględnieniem mikroflory dorosłych kobiet. Jakościowy i ilościowy skład mikroflory pochwy nie jest jednak stały i ulega znacznym zmianom na przestrzeni życia kobiety. W szczególności należy to mieć na uwadze na kluczowych etapach dojrzewania, takich jak okres pokwitania, ciąża, czy wiek pomenopauzalny.

Mikrobiota pochwy w czasie ciąży i po porodzie

Mikrobiom pochwy ulega zmianom także w czasie ciąży, u Polek najczęściej dominującymi gatunkami w tym okresie są:

• w I trymestrze: L. crispatus (29%), L. gasseri (19,4%) i L. rhamnosus (16,1%)
• w II trymestrze: L. crispatus (51,6%), L. gasseri (25,8%), L. rhamnosus (19,4%) i L. amylovorus (16,1%)
• w III trymestrze: L. crispatus (25,8%), L. gasseri (25,8%) i L. johnsonii (19,4%).

W trakcie porodu naturalnego bakterie matki, pośród których dominują przedstawiciele rodzaju Lactobacillus, szybko zasiedlają skórę, przewód pokarmowy, jamę ustną, a w przypadku dziewczynek także drogi moczowo-płciowe noworodka. Stan ten utrzymuję się przez pierwsze 2-3 tygodnie życia.

Mikrobiom w okresie dojrzewania

U kobiet dorosłych nawet 95% mikroorganizmów wchodzących w skład mikrobiomu pochwy stanowią bakterie Lactobacillus, a w wyniku porodu naturalnego mikroflora zostaje przeniesiona na noworodka. Jednak w okresie niemowlęcym pH pochwy u dziewczynek szybko wzrasta odczynu obojętnego/zasadowego (pH 7-8) i jest praktycznie pozbawione przedstawicieli tego rodzaju. Dopiero w po pierwszej miesiączce, wraz z narastającym stężeniem estrogenów i poziomu glikogenu, dochodzi do pobudzenia namnażania i kolonizacji pochwy przez pałeczki kwasu mlekowego, które stopniowo zakwaszają środowisko pochwy i zaczynają stanowić dominujący rodzaj bytujących w niej bakterii.

Wpływ menopauzy na mikrobiotę pochwy

W okresie przekwitania, kiedy spada produkcja estrogenów mikroflora pochwy stopniowo wraca do stanu „dziecięcego” – zmniejsza się liczebność bakterii Lactobacillus a pH środowiska rośnie w kierunku obojętnego/zasadowego. Zmiany te wiążą się z niektórymi z typowych objawów menopauzalnych, takich jak suchość pochwy, czy zwiększona podatność na zakażenia intymne, spowodowane głównie bakteriami ze skóry sromu lub okolic odbytu (Streptococcus sp., Enterococcus sp., Escherichia coli).

Literatura:

1. Pytka M, Kordowska-Wiater M, Jarocki P. Mikrobiom układu płciowego kobiet. Postępy Mikrobiologii 2019; 58(3): 227-236.
2. Kazimierska A, Kinsner M. Mikrobiom a choroby cywilizacyjne. Postępy Nauk o Zdrowiu 2019; 1: 79-86.
3. Sobczuk A, Wrona M, Pertyński T. Stany zapalne u kobiet w wieku menopauzalnym. Przegląd Menopauzalny 2007; 3: 155-161.

+ Pokaż więcej