Szafran od czasów starożytnych znajduje zastosowanie jako przyprawa, barwnik oraz tradycyjny środek leczniczy. Współcześnie naukowcy potwierdzają wyjątkowe korzyści prozdrowotne szafranu, ze szczególnym uwzględnieniem jego działania w depresji i zdrowiu psychicznym. Jak szafran pomaga na zaburzenia nastroju i stany lękowe?

Najdroższa przyprawa świata. Szafran – właściwości i zastosowanie

Szafran (Crocus sativus L) jest jedną z najstarszych przypraw na świecie. Jego zbiór uwieczniono na freskach Pałacu Minosa datowanych na 1600-1700 rok przed naszą erą, jednak podejrzewa się, że nad Morze Śródziemne mógł trafić dużo wcześniej z Bliskiego Wschodu lub Azji Środkowej. Pozyskiwany jest z krokusa uprawnego, a dokładniej z fragmentów obecnego w centrum kwiatu słupka – niewielkich znamion, których pozyskanie stanowi szczególnie czasochłonny i mało wydajny proces. Wyprodukowanie 1 kg wymaga 150-200 tysięcy kwiatów szafranu i 400 godzin pracy, co czyni go najdroższą przyprawą świata.

Pomimo wysokich kosztów, szafran ze względu na swój wyjątkowy smak i aromat oraz właściwości barwiące jest przyprawą cenioną w kuchniach Bliskiego Wschodu, Azji Środkowej i Maroka. Od tysiącleci dostrzegano także jego walory lecznicze, związane z obecnością biologicznie czynnych składników takich jak krocyna, pirokrocyna, krocetyna i safranal.

Crocus sativus kontra badania naukowe. Najważniejsze związki aktywne szafranu i ich rola w organizmie

Współcześnie, zastosowanie szafranu w medycynie jest związane przede wszystkim z jego korzystnym wpływem na mózg i działaniem antyoksydacyjnym. Właściwości te zawdzięcza tym samym związkom, które odpowiadają za jego wyjątkowe walory kulinarne:

• krocyna – odpowiedzialny za kolor szafranu naturalny barwnik; wpływa na produkcję serotoniny w mózgu i działa przeciwdepresyjnie;
• pirokrocyna – związek gorzki odpowiadający za charakterystyczny gorzko-pikantny smak szafranu; wspiera trawienie, działa przeciwutleniająco i jest prekursorem safranal;
• krocetyna – naturalny barwnik będący metabolitem krocyny; wykazuje silne właściwości przeciwzapalne i antyoksydacyjne;
• safranal – związek lotny nadający szafranowi charakterystycznego aromatu, wykazuje działanie anksjolityczne (przeciwlękowe), uspokaja i poprawia jakość snu.

Szafran stanowi także niezwykle bogate źródło witaminy B2 - ryboflawiny (56-138 μg/g) oraz dostarcza organizmowi tiaminy (witamina B1), niezbędnych kwasów tłuszczowych (kwas linolowy, kwas linolenowy) i niewielkich ilości beta-karotenu.

Depresja – choroba cywilizacyjna XXI wieku

Depresja należy do chorób cywilizacyjnych określanych jako epidemie XXI wieku i stanowi jeden z najczęstszych problemów medycznych we współczesnym społeczeństwie. Według statystyk Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) na depresję choruje nawet 5% dorosłych, w Polsce rozpowszechnienie tej choroby jest oceniane nawet na 5-11% populacji.

Zgodnie z klasyfikacją ICD-10 charakterystycznymi objawami depresji są:

• obniżenie nastroju trwające przez większą część dnia dłużej niż 2 tygodnie i nie podlega wpływowi wydarzeń zewnętrznych;
• utrata zadowolenia i zainteresowań (anhedonia i apatia);
• zmniejszenie i brak energii życiowej (anergia).

Zwiększona podatność na rozwój zaburzeń nastroju może być związana z czynnikami genetycznymi, nieprawidłową dietą, izolacją społeczną, przewlekłym stresem, niekorzystnymi warunkami społeczno-ekonomicznymi. Ogromny wpływ na rozwój depresji mają też zewnętrzne stresory, takie jak globalne problemy ostatnich lat – pandemia COVID-19, konflikt w Ukrainie, kryzysy migracyjne i gospodarcze.

Depresja a zaburzenia równowagi neuroprzekaźników

Zaburzenia depresyjne mogą mieć różnorodny charakter i nawet u 2/3 pacjentów towarzyszą im także inne schorzenia psychiatryczne, takie jak zaburzenia lękowe, zaburzenia osobowości, nadużywanie alkoholu lub innych używek. Chociaż pełny mechanizm powstawania depresji wciąż nie został rozpoznany, wiele badań przemawia za kluczową rolą neurotransmiterów.

W przebiegu depresji dochodzi do zmian neurochemicznych w mózgu i obniżenia poziomów serotoniny, dopaminy i noradrenaliny w ośrodkowym układzie nerwowym, co skutkuje pojawieniem się objawów depresyjnych i zaburzeń nastroju. Obecnie najskuteczniejszymi środkami wykorzystywanymi w leczeniu depresji oraz wspierającymi utrzymanie prawidłowego nastroju są substancje regulujące prawidłowy poziom tych przekaźników nerwowych oraz oddziałujące na wiążące je receptory. Obok klasycznych leków przeciwdepresyjnych, rolę taką pełnić mogą też substancje naturalne – m.in. szafran, wyciągi z ziela dziurawca i niektóre adaptogeny.

Naturalne wsparcie układu nerwowego: mechanizm działania szafranu w poprawie nastroju

Działanie przeciwdepresyjne szafranu wynika z jego wpływu na mózg i neuroprzekaźnictwo, w sposób zbliżony do aktywności klasycznych antydepresantów - naukowcy wykazali, że krocyna blokuje wychwyt zwrotny noradrenaliny i dopaminy, a safranal serotoniny. Podwyższenie poziomu tych cennych neuroprzekaźników skutecznie wpływa na łagodzenie objawów depresyjnych. Dodatkowo, ekstrakty z szafranu i krocetyna wpływają także poprzez wiązanie z receptorem NMDA na układ glutaminergiczny, który odgrywa kluczową rolę w procesach neuroplastyczności, uczenia się i zapamiętywania oraz regulacji reakcji stresowych. Z kolei w badaniach nad aktywnością safranalu wykazano działanie anksjolityczne i poprawiające jakość snu, związane z powinowactwem do receptorów GABA-α.

Obok aktywności w obrębie ośrodkowego układu nerwowego, związki obecne w ekstraktach z szafranu są też cennymi antyoksydantami. Krocyna i krocetyna dzięki silnym właściwościom przeciwutleniającym chronią komórki przed szkodliwym działaniem stresu oksydacyjnego i wspierają procesy związane z produkcją energii przez mitochondria. Działanie to przekłada się nie tylko na wzmocnienie organizmu i wydolności fizycznej, ale także na profilaktykę chorób sercowo-naczyniowych oraz neurodegeneracyjnych.

Szafran w leczeniu depresji – wyniki badań klinicznych

Skuteczność szafranu i otrzymywanych z niego ekstraktów w leczeniu depresji była przedmiotem serii badań klinicznych przeprowadzonych w irańskim ośrodku psychiatrycznym Roozbeh. Uczestniczyły w nich stosunkowo niewielkie grupy pacjentów (30-40 osób podzielonych na grupę badaną i kontrolną) przyjmujących dziennie 30 mg szafranu przez 6-8 tygodni.

W sześciu badaniach klinicznych oceniono skuteczność standaryzowanego ekstraktu z szafranu (30 mg, w tym 0,6-0,7 mg safranalu) w leczeniu dużej depresji. Kapsułki zawierające wodno-alkoholowy wyciąg z szafranu wykazywały działanie nie tylko istotnie lepsze niż placebo, ale także dorównujące standardowym lekom przeciwdepresyjnym - fluoksetynie (20 mg/dziennie) i imipraminie (100 mg/dziennie). U leczonych szafranem pacjentów obserwowano spadek nasilenia objawów depresji oraz remisję choroby u części chorych. Co istotne, podobne wyniki uzyskano zarówno dla ekstraktów otrzymanych ze znamion krokusa uprawnego, jak i z jego płatków.

Ekstrakt z szafranu a lęk, stres, funkcje seksualne i zespół napięcia przedmiesiączkowego

Badania przedkliniczne z zastosowaniem modeli zwierzęcych obok działania przeciwdepresyjnego szafranu, wskazują także na jego potencjalne zastosowanie w innych zaburzeniach psychicznych – stanach lękowych, bezsenności i zaburzeniach obsesyjno-kompulsywnych. Działanie przeciwlękowe szafranu najprawdopodobniej jest związane z powinowactwem safranalu do receptorów benzodiazepinowych. Mechanizm jego działania może być więc zbliżony do benzodiazepin – leków stosowanych w leczeniu stanów lękowych i epilepsji. W przeprowadzonych badaniach obserwowano pozytywne efekty, skutkujące poprawą zachowania oraz zmniejszeniem objawów lęku i bezsenności u myszy przyjmujących krocynę w dawce 50 mg/kg. Sugeruje się również, że preparaty z szafranem mogą służyć jako afrodyzjak, pozytywnie wpływając na libido, zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn. Inne badania proponują natomiast podawać szafran jako łagodny środek na redukcję objawów PMS - napięcia przedmiesiączkowego.

Doniesienia te, w połączeniu z wiedzą na temat modulującego wpływu ekstraktu z szafranu na neuroprzekaźnictwo i objawy depresyjne oraz jego silnych właściwości antyoksydacyjnych, wskazują na potencjalne korzyści płynące z suplementacji tego składnika w codziennym radzeniu sobie ze stresem.

Jak włączyć szafran do diety?

Ze względu na wysokie koszty produkcji, szafran jest jedną z najdroższych przypraw na świecie. Jednocześnie dzięki intensywnemu aromatowi i smakowi w kuchni jest zazwyczaj wykorzystywany jedynie w niewielkich ilościach, zazwyczaj niewystarczających do pełnego wykorzystania jego leczniczych właściwości. Decydując się na włączenie szafranu do diety należy także mieć na uwadze powszechność fałszowania tej przyprawy dużo tańszymi zamiennikami.

Jak stosować szafran w formie suplementu diety?

Najlepiej sięgnąć po wysokiej jakości suplementy diety zawierające standaryzowane ekstrakty z szafranu. Badania kliniczne wykazały, że najlepsze efekty można uzyskać stosując dawkę 30 mg/dziennie przez około 8 tygodni – podobnie jak w przypadku innych leków oddziałujących na układ nerwowy, pierwsze efekty można zaobserwować po upływie 2-3 tygodni.

Bezpieczeństwo i przeciwwskazania stosowania szafranu. Czy może powodować skutki uboczne?

Szafran jako popularna przyprawa należy do substancji o wysokim profilu bezpieczeństwa. U osób przyjmujących zalecaną dawkę 30 mg/dobę do najczęściej notowanych działań niepożądanych należały nudności, niestrawność, zmiany apetytu, bóle głowy, tachykardia oraz objawy niepokoju. Podobne obserwacje uzyskano w trwającym tydzień badaniu na grupie ochotników stosujących dziennie 200-400 mg szafranu, nie zaleca się jednak przekraczania dawki 1,5 g dziennie przy której mogą występować efekty toksyczne.

Nie stwierdzono także żadnych istotnych interakcji szafranu z alkoholem i jedzeniem, należy jednak zachować szczególną ostrożność u osób przyjmujących jednocześnie leki:

• Przeciwzakrzepowe
• Na nadciśnienie
• Przeciwastmatyczne
• Przeciwcukrzycowe
• Przeciwdepresyjne.

Czy szafran może zastąpić terapię farmakologiczną i psychoterapię?

Wyniki badań nad aktywnością szafranu wskazują, że jego suplementacja może być jednym z naturalnych sposobów na depresję. Nie należy jednak zapominać, że jest to choroba często charakteryzująca się ciężkim przebiegiem, która nieprawidłowo leczona może prowadzić do śmierci. Podejrzewając u siebie objawy choroby, należy w pierwszej kolejności skonsultować się z lekarzem w celu uzyskania diagnozy oraz zaleceń terapeutycznych. Szafran może sprawdzić się w łagodzeniu lekkich stanów depresyjnych i spadku nastroju związanym z trudami codziennego życia, jednak w przypadku ciężkiego przebiegu depresji nie zastąpi terapii farmakologicznej i psychoterapii.

Podsumowanie i wnioski. Czy warto stosować szafran uprawny?

Szafran jest obecnie jednym z najbardziej obiecujących naturalnych środków o działaniu łagodzącym objawy depresyjne. Dotychczasowe badania kliniczne nie tylko wskazują na jego skuteczność, ale także wysoki profil bezpieczeństwa – pozbawiony skutków ubocznych klasycznych leków przeciwdepresyjnych oraz groźnych interakcji charakterystycznych dla preparatów z dziurawca lekarskiego. Do pełnego poznania potencjału szafranu w leczeniu depresji niezbędne jest jednak przeprowadzenie dodatkowych badań, z udziałem większych grup pacjentów.

Literatura:

1. Mzabri I, Addi M, Berrichi A. Traditional and Modern Uses of Saffron (Crocus sativus). Cosmetics 2019; 6(63): 6040063.
2. Christodoulou E, Kadoglou NPE, Kostomitsopoulos N, Valsami G. Saffron: a Natural Product with Potential Pharmaceutical Applications. Journal of Pharmacy and Pharmacology 2015; 67: 1634-1649.
3. Moshiri M, Vahabzadeh M, Hosseinzadeh H. Clinical Applications of Saffron (Crocus sativus) and its Constituents: A Review. Drug Research 2015; 65: 287-295.
4. Szafrański T. Zastosowanie szafranu (Crocus sativus) w psychiatrii. Przegląd piśmiennictwa. Psychiatria 2013; 1: 3-14.

+ Pokaż więcej